Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы – Ил Түмэн судаарыстыба тутулугар уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Афанасий Владимировы кытары биһиги нэдиэлэ саҕаланыытыгар көрсөн, олох-дьаһах, үлэ-хамнас туһунан сэһэргэстибит.
Буойун сиэнэ
– Афанасий Семенович үтүө күнүнэн. Эйигин 60 сааскын туолбуккунан хаһыат ааҕааччыларын ааттарыттан эҕэрдэлиибит. Бу – олоҕу-дьаһаҕы, үлэни-хамнаһы сыаналаан-ырытан көрөр итиэннэ саҥа соруктары туруорунан, олох дабаанын салгыы дабайар айаҥҥа турунар, муударай таһымҥа тахсар алгыстаах кирбии буолар.
– Махтал. Бүгүн Ленинград куораты фашистар блокадаларыттан босхолооһун 81 сылынан өйдөбүнньүккэ сибэкки дьөрбөтүн ууран кэллибит. Мин эһэм Афанасий Иванович Владимиров сэриигэ 1942 с. ыҥырыллыбыта, Ленинград таһыгар, Паша диэн селоҕа братскай могилаҕа сытар. Кыайыы күнүгэр биһиги аймахтан хайаан да ким эмит онно сылдьар…
Миигин дьонум буойун эһэм аатынан ааттаабыттар. Аҕам олохтон эрдэ барбыта, онон ийэбит Тамара Егоровна алта оҕотун бэйэтэ көрөн-истэн, иитэн, үөрэттэрэн атахпытыгар туруортаабыта. Араас идэлээх дьон буолан, үлэлии-хамсыы сылдьабыт. Ийэбит билигин 89 саастаах, 13 сиэннээх. 17 хос сиэннээх. Холкуоска, сопхуоска ыанньыксыттаабыта, Покровскайдааҕы килиэккэлээх кыылы иитэр пиэрмэҕэ үлэлии сылдьан, инбэлиитинэн биэнсийэҕэ тахсыбыта. Мин Покровскай орто оскуолатын физмат кылааһын бүтэрэн, Челябинскайдааҕы физкултуура үнүстүүтүгэр үөрэнэ киирбитим. Ол быыһыгар икки сыл Сэбиэскэй аармыйа Германиятааҕы бөлөҕөр сулууспалаабытым. Үөрэхпин бүтэрэн, хоккей тренерэ идэлээх Дьокуускайга кэлэн үлэлээбитим.
– Оччолорго тарҕана илик көрүҥҥэ тренер буолбут эбиккин дии.
– Сахаттан хоккейга бастакы дипломнаах тренербин. Үнүстүүтү бүтэрэрбэр, дойдум дьоно үлэҕэ ыҥыралларыгар көрдөспүтүм. Үлэҕэ аныыр хамыыһыйа: «Тоҕо Саха сиригэр бараҕыный, онно хоккей диэн суох», – диэбитигэр, «дьэ, ол суоҕун иһин барабын» диэн хоруйдаабытым. Ити 1988 с. этэ. Оччолорго Дьокуускайга хоккей дьарыга бөдөҥ тэрилтэлэр көҕүлээһиннэринэн ыытыллара. Мин өрөспүүбүлүкэтээҕи физкультурнай-спортивнай холбоһук иһинэн Оҕо спортивнай оскуолатыгар хоккей тренеринэн ананан, Көтөрү иитэр фабрика микрооройуонугар үлэлээбитим. Фабрика салалтата, үлэһиттэр идэлээх сойуустарын бэрэссэдээтэлэ Лидия Московских, баартыйа маҥнайгы сүһүөх тэрилтэтин сэкирэтээрэ Романов дьарыкпытын сүрдээҕин өйүүллэрэ, миигин олорор дьиэнэн хааччыйбыттара. Сыыйа куорат иһинээҕи күрэхтэһиилэргэ кыттар, араас күрэхтэһиилэри тэрийэр буолан барбыппыт. Онно бэлиэтии көрдөхтөрө, 1995 сылтан Үөрэх министиэристибэтигэр исписэлииһинэн ылыллан, оҕо спордун сүрүннээһиҥҥэ, тэрийиигэ үлэлээбитим.
Бастакы Бэрэсидьиэн дьаһалынан
– Ити сылларга Национальнай оскуолалар кэпсиэпсийэлэрэ киирэн, ол чэрчитинэн улахан хамсааһын тахсыбыт, оскуолапар тус сирэйдээх буолууларын тобулар, күүрэн-хааран үлэлээбит кэмнэрэ этэ дии.
– Оннук. Дойду үрдүнэн ыһыллыы-тоҕуллуу бөҕөтө буолбут, «Арассыыйа Федерациятыгар булгуччулаах уопсай (9 кылаастаах) үөрэхтээһин туһунан» уураах ылыллыбыт, иитэр үлэ «умнуллубут» ыарахан кэмэ этэ. Дьэ итинник кэмҥэ Бастакы Бэрэсидьиэн Михаил Николаев муударай салалтатынан, биһиги өрөспүүбүлүкэбит кэскили көрөн үлэлээбитэ, иитэр-үөрэтэр үлэҕэ, оҕо спордун сайыннарыыга улахан болҕомто ууруллубута.
Бириэмэ түргэнник барар, «Азия оҕолоро» спортивнай оонньуу төрүттэммитэ соторутааҕыта курдук этэ эрээри, 29 сыл ааһа охсубут, Оонньуу норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнанна. «Туймаада» стадион, «Эллэй Боотур» муус дыбарыаһа, «Кыайыы 50 сыла» успуорт дыбарыаһа, «Долгун» бассейн, «Модун» комплекс тигинэччи үлэлии тураллар. Мин салалта ханна аныырынан үлэлээммин, ити тэрээһиннэргэ барытыгар кыттыстым. Онтон үөрэбин.
– Афанасий Семенович, тустаах үлэҕэр уопсастыбаннай үлэни дьүөрэлииргин билэбин.
– Аҥардас салайар үлэнэн эрэ муҥурдаммакка, араас хайысхаларынан дьон үтүө саҕалааһыннарын кыаҕым иһинэн өйөөн, көмөлөһөн кэллим. Хас да уопсастыбаннай хамсааһыны кытары үлэлэһэбин, «Уопсастыбанан иитии» өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай хамсааһыны, хоккей федерациятын салайабын.
Билигин дойду үрдүнэн иитэр үлэҕэ, ол иһигэр патриотическай иитиигэ болҕомто ууруллубутун олус биһириибин. Тренердии сылдьаммын, дьарыктыыр оҕолорбун бэрээдэккэ, бэйэни салайыныыга, кэлэктиип тыыныгар иитиигэ күүскэ үлэлиирим. Ол уолаттарым билигин бары олохторун суолун таба булан, үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьар дьоннор. Бастакы иитиллээччилэрим номнуо 50 саастарын аастылар. Биир иитиллээччим «Эллэй Боотурга» дириэктэрдии сылдьар. Араас сылларга дьарыктаабыт оҕолорбун уонна бииргэ үлэлээбит-хамсаабыт дьоммун кытары сибээһи быспаппын. Барыларын кытары билсэ-көрсө сылдьабын.
Киһи сааһын тухары үөрэнэр, билиигэ тардыһар
Устудьуоннуур сылларбар психология билимин интэриэһиргээбитим, наһаа үчүгэй преподавателлэр бааллара. Кэлин Үөрэх үлэһиттэрин идэтин үрдэтэр өрөспүүбүлүкэтээҕи үнүстүүккэ үөрэнэн, психолог идэтин ылбытым. Санкт-Петербурга аспирантураҕа үөрэнэр сылларбар эмиэ дьарыктаммытым. Спортсмен араас тыҥааһыннаах түгэннэргэ киирэн тахсар, хабыр хапсыһыыларга, илин былдьаһыыга эт-хаан дьарыгын таһынан майгы-сигили, өй-санаа туруга быһаарар оруоллаах. Дьэ онно кини санаатын, кутун-сүрүн күүһүрдэн-бөҕөргөтөн кыайыыга кынаттыахха биитэр санаатын самнаран, айгыратан хотторууга тиэрдиэххэ сөп. Ити иһин, психология биир саамай инники күөҥҥэ сылдьар, дьон болҕомтотун тардар хайысхата спортивнай психология буолар.
Эбэм такайыытынан, сүрдээх дойдумсахпын. Дойдубар Хаҥаласка үлэлиир-хамсыыр баҕабын толорон, улуус баһылыгын солбуйааччынан, сирэй баһылыгынан үлэлээбитим. Билигин улууспуттан норуот дьокутаата буоламмын, саҥа эйгэҕэ киирдим – Ил Түмэн судаарыстыба тутулугар уонна сокуону оҥорууга сис кэмитиэтин салайабын. Сүрүннээн юридическай боппуруостарынан дьарыктанабын. Бу эйгэнэн тустаах билии-көрүү наада эбит диэн, юридическайга үөрэнэргэ быһаарынным. Киһи сааһын тухары үөрэниэхтээх, сайдыахтаах, саҥаны билэн-көрөн иһиэхтээх.
Ханнык баҕарар киһи сөбүлээн алтыһар аҕа табаарыстардаах буолар. Психология салаатыгар миэхэ сүрүн сүбэһитим, уһуйааччым – Октябрина Туприна. Саха норуотун суруйааччыта, драматург, прозаик Баһылай Харысхал өй-санаа салҕаһар киһим этэ. Саха тыйаатырыгар «Көмүөл», «Учуутал», Нуучча тыйаатыгар «Страсти по ямщику» испэктээкиллэр туруоруллалларыгар үлэлэспитим. Баһылайбын билигин олус суохтуубун…
Саха сирин уратыта
Георгий Никоновтыын «Пути великих свершений» бырайыагынан алтыһабын. Бу бырайыак чэрчитинэн, соторутааҕыта Бодойбоҕо сылдьан кэллим. Көмүсчүттэр нолуоктарын үчүгэйдик төлүүр быһыылаахтар, бэркэ тэринэн-дьаһанан, хааччыллан олорор эбиттэр. Олохтоохтор: «Сахалар үчүгэйдик олороҕут, урут Бодойбо Саха Сиригэр киирэрэ, билигин да төттөрү ыларгытын сириэхпит суоҕа этэ», – дэһэллэр. Тоҕо итинник этэллэрин куорат тас өттүн көрөн бараммын өйдөөтүм: тыалара, үрэхтэрэ барыта үлтү сүргүйүллүбүт… Оттон биһиэхэ үлэлиир хампаанньаларга экология уонна социальнай эппиэтинэстээх буолуу ирдэнэр, уопсастыбаннас хонтуруола күүстээх. Бу – өрөспүүбүлүкэ салайааччылара Михаил Николаев, Вячеслав Штыров, Егор Борисов кэскили көрөн үлэлээбит бэлиитикэлэрин түмүгэ, ону билигин Айсен Николаев салгыыр. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит атын субъектартан сүрүн уратыта ити.
Саха сирин сайдар кэскилэ киэҥ, ньиэп, гаас, көмүс, таас чох баай сапааһа баар. Сирбитин-уопутун хаһан сүргэйиэхтэрэ, оту-маһы алдьатыахтара диэн дьиксинэбит эрээри, сайдыы сир баайын туһаҕа таһаарыыны кытары ситимнээх буолуоҕа. Онуоха, биллэн турар, бэйэбит төрүт үгэстэрбитин харыстыырбыт, салгыы сайыннарарбыт уонна онно тирэҕирэрбит ирдэнэр.
Раиса Сибирякова / sakhaparliament.ru
Хаартыскалар Афанасий Владимиров архыыбыттан
